به شبکه ملی اطلاعات نزدیک می شوید.                       
نويسنده: سعيد نوري آزاد

اگر بخواهيم شبكه ملي اطلاعات را براي افرادي كه صرفا مصرف كننده خدمات ارتباطي هستند و كاري با چگونگي برقراري يك ارتباط از اين سوي كشور با سوي ديگر آن ندارند توضيح دهيم به سادگي مي توان گفت اگر هيچ خبري هم از اين شبكه در رسانه ها منتشر نمي شد و تمام فازهاي آن اجرا مي شد، اطلاع از اجراي آن براي خيلي ها تفاوت زيادي نداشت. چراكه در فعاليت هاي آنها بي تاثير است.
بيان اين موضوع به اين دليل است كه اين شبكه در يك مرحله بالاتر از سطح دسترسي افراد عادي قرار دارد. براي مثال وقتي شما به عابر بانك سر مي زنيد، در حقيقت به يك نقطه دسترسي از يك شبكه بانكي (كه شعبه هاي يك بانك خاص را به هم وصل كرده) دسترسي پيدا مي كنيد. آن بانك نيز خود در يك شبكه بزرگ تر است (كه چند بانك را به هم وصل كرده مثل شبكه شتاب) اما اين كه ساختار اين شبكه ها چگونه است يا براي نقد شدن پول شما چه پيام هايي در چه مسيرهايي رد و بدل مي شود براي شما تفاوتي ندارد و صرف اين كه روي باجه عابر بانك نوشته باشد «پذيرنده كارت هاي عضو شبكه شتاب» براي شما كفايت مي كند. حال شبكه ملي اطلاعات مي آيد در يك مرحله بالاتر از شبكه اي مثل شبكه شتاب شبكه هاي مختلف ديگر را به هم متصل مي كند تا خدمات جديدتر و بهتري به مردم ارائه شود. «شما» مخفف نام شبكه ملي اطلاعات است كه به عنوان نام و برند اين شبكه معرفي شده است.

از اينترنت جهاني تا اينترنت ملي
اينترنت امروزي ابتدا يك پروژه نظامي در مركز تحقيقات پيشرفته نظامي آمريكا (DARPA) بود. آمريكا براي اين كه در زمان حمله شوروي سابق بتواند از اطلاعات خود محافظت كند بين مراكز مهم اطلاعاتي خود يك شبكه ايجاد كرد تا مدام اطلاعات را بين خودشان تبادل كنند و اطلاعات در يك نقطه محبوس نباشد تا اگر روس ها حمله اتمي كردند اطلاعات در ساير بخش هاي كشورشان باقي بماند، اما اين شبكه به مرور به مراكز علمي و بعد آموزشي و بعد عمومي نيز گسترش يافت و با خلق چيزي مانند وب كاربردهاي عمومي آن به صورت انفجاري گسترده شد. طوري كه امروزه نزديك به دو ميليارد انسان از اين شبكه استفاده مي كنند.
اما اينترنت ملي واژه اي است كه از دولت نهم به يادگار مانده است. به گفته مهندس انصاري، مدير توسعه شبكه سازمان فناوري اطلاعات اين واژه را خود وزارت ارتباطات روي يكي از طرح هايش گذاشته بود كه نمونه كوچكي از همين شبكه ملي اطلاعات بود. وي اين گونه توضيح مي دهد كه اينترنت ملي تكليف قانوني نبود و خود وزارتخانه بنا به وظايفش آن را ارائه كرده و پيگير اجرايش بود كه كار اصلي آن تفكيك ترافيك داخلي از اينترنت بود، اما با قانون شدن اين موضوع در برنامه پنجم توسعه نام پروژه تغيير كرد و وظايفش هم گسترش يافت.

مجري و سازنده اين شبكه در ايران كيست؟
بنا به قانون، شبكه ملي اطلاعات داراي يك مدير واحد است و آن سازمان فناوري اطلاعات است كه زير مجموعه وزارت ارتباطات مي شود و رئيس آن را مستقيما وزير ارتباطات منصوب مي كند. اين سازمان سرگذشت جالبي دارد چراكه تا امروز حدود پنج بار نام، ساختار يا اساسنامه آن تغيير كرده، طوري كه رئيس آن در آخرين نشست خبري گفت در اين سال ها اصلي ترين كار اين سازمان اثبات خود به عنوان متولي IT كشور بوده است، چراكه هنوز تعريف جامعي از فناوري اطلاعات در كشور وجود ندارد و هر سازمان و شورايي كه بتواند در اين زمينه اعمال قدرت كند خود را متولي فناوري اطلاعات مي داند.
اين سازمان ابتدا با نام سازمان «امورديتا» در سال 1370 در ذيل وزارت پست، تلگراف و تلفن تشكيل شد و در سال 1382 با تغيير نام وزارت ارتباطات عنوان «شركت ارتباطات داده ها» را برگزيد و در تابستان 84 به «شركت فناوري اطلاعات» تغيير نام داد، در سال 87 و بعد از خصوصي سازي مخابرات با نام «شركت فناوري اطلاعات ايران» و بعد در سال 89 به موسسه تبديل شد و نام «سازمان فناوري اطلاعات» را بر خود نهاد. پروژه شبكه ملي اطلاعات هم اصلي ترين فعاليت اين سازمان بوده است.

مزيت شبكه ملي اطلاعات چيست؟ بودنش به چه دردي مي خورد؟
اين شبكه ها به خودي خود هيچ خاصيتي ندارند، اما وقتي روي آن كاربري هاي مختلف قرار بگيرد و به بانك هاي اطلاعاتي دقيق وصل شود آن​گاه خدمات جديد و دليل وجودش معني پيدا مي كند. براي مثال قبلاوقتي در كنار خيابان يكي از شهرستان ها پليس به يك ماشين و راننده مظنون مي شد، براي اطمينان از اين كه اين خودرو مسروقه نيست يا راننده تحت تعقيب نيست حداقل 48 ساعت زمان نياز بود. آن هم در صورتي كه مشكل خاصي به وجود نمي آمد.
اما وقتي بانك اطلاعاتي (پايگاه داده) پليس راهنمايي و رانندگي به بانك اطلاعاتي پليس آگاهي وصل باشد و آن هم به پايگاه داده قوه قضاييه و ثبت احوال متصل باشد در چند ثانيه مشخص مي شود كه سابقه و هويت فرد چيست. به اين وسيله هم كمتر وقت مردم گرفته مي شود و هم صدها كار ديگر به موقع به نتيجه مي رسد. يا فكر كنيد شما به دليل داشتن يك بيماري خاص به بعضي داروها حساسيت داريد و خداي ناكرده در حين رانندگي تصادف مي كنيد. اگر شبكه اطلاعات نباشد مانند گذشته پزشك با آزمون و خطا بايد به وضعيت شما رسيدگي كند، اما اگر سيستم اورژانس به بانك اطلاعاتي پزشكي و سلامت كشور متصل باشد و اين شبكه نيز با بانك اطلاعاتي پليس ارتباط داشته باشد براحتي و با استفاده از گواهينامه الكترونيك يا كارت ملي الكترونيك، پرونده پزشكي شما كه قبلادر بيمارستان ها و درمانگاه ها برايتان تشكيل شده در دست پزشك اورژانس خواهد بود و اين يعني خطاي كمتر، دقت و موفقيت بيشتر.

در خانه با تلويزيون خدمات دولتي را دريافت كنيد...
يكي از كاربردهاي اين مجموعه مي تواند اين باشد كه از طريق دستگاه متصل به تلويزيون كه آن هم به شبكه متصل است شما مي توانيد يكسري كارهارا انجام دهيد. مثلامي توانيد خريد كنيد و همان موقع با همان وسيله هزينه آن را پرداخت كنيد. چراكه اين دستگاه متصل به تلويزيون شما را هم به فروشگاه متصل مي كند و هم به شبكه بانكي و شما بدون اين كه نگران استفاده از فضاهاي پرخطري مانند اينترنت باشيد مي توانيد فعاليت مالي داشته باشيد. اين يكي از اصلي ترين مزاياي شبكه هاي داخلي است. شما از اين طريق مي توانيد سفارش كالاهم بدهيد و چون محل حضور شما مشخص است و مشخصات شما قابل شناسايي است، سفارش گيرنده با اطمينان از اين كه يك مشتري واقعي در مقابل اوست سفارش شما را پاسخ مي دهد. اتصال اين شبكه به تلويزيون مي تواند مزاياي ديگري هم داشته باشد و شما مي توانيد به صورت آنلاين فيلم هايي كه مي خواهيد را اجاره كرده و بدون هيچ سي دي يا دستگاه ديگري فيلم دلخواهتان را در مدتي كه كرايه كرده ايد ببينيد، كرايه آن را هم همان جا بپردازيد. با اين روش ديگر نيازي به تهيه سي دي نداريد و حتي محدوديت سرعت اتصال به اينترنت هم مطرح نيست چراكه اين اتصال از طريق شبكه داخلي و از روي سرورهاي داخلي برقرار مي شود و عملااينترنت در اين بين نقشي ندارد.

چطور با اين شبكه كنار بياييم
براي رويارويي با اين نوع تغييرات در جامعه بهتر است معناي اصطلاحات جديد را نيز بدانيد كه سوءبرداشت ها كمتر شود. گفته مي شود شبكه ملي اطلاعات يك اينترانت داخل كشور است و حال سوال اينجاست كه اينترانت چيست؟ تفاوت آن با اينترنت چيست؟ اينترانت تشكيل شده از دو كلمه اينترا به معناي داخلي + نت به معناي شبكه است كه به هر نوع شبكه داخلي حتي خانگي يا در حد يك ساختمان اداري نيز اينترانت گفته مي شود.
اما اينترنت امروزه يك نام خاص است براي يك شبكه خاص جهاني كه 40 سال قبل ساخته شد و خود شبكه اينترنت جهاني تشكيل شده است از هزاران شبكه داخلي (اينترانت) و روي شبكه جهاني اينترنت خدمات فراواني ارائه مي شود كه يكي از آنها وب يا همان www است.
وب چيست؟ حدود 20 سال قبل روي شبكه اينترنت جهاني يك سرويس ايجاد شد كه براساس آن امكان ايجاد لينك (اتصال) بين متون مختلف وجود داشت و از روي يك رايانه امكان ديدن اين صفحات و حركت از طريق اين لينك ها بين صفحات در يك رايانه ديگر متصل به شبكه به وجود آمد. بعدها با اضافه شدن عكس، فيلم، صوت و انواع امكانات جديد وب به اصلي ترين سرويس روي شبكه اينترنت تبديل شد، اما خدمات شبكه اينترنت به وب محدود نيست و روي آن استانداردهاي (پروتكل) فراوان ديگري وجود دارد.

آيا اين شبكه توجيه اقتصادي دارد؟
يكي از اصلي ترين مواردي كه در راه اندازي اين شبكه مورد بحث بوده موضوع هزينه و درآمد آن است كه بايد به نوعي تضمين كننده ادامه حيات و منافع آن باشد، چراكه از طرفي پروژه ملي قلمداد شده و از طرفي براي تداوم خدمت رساني قرار است در آمد داشته باشد. به گفته حكيم جوادي، رئيس سازمان فناوري اطلاعات، اين شبكه در دو سال ابتداي راه اندازي هزينه اجرايي خود را جبران خواهد كرد، اما ناظران و كارشناسان بر اين عقيده هستند كه اين كار بدون طرح كسب و كار (Business Plan) ممكن نيست. حكيم جوادي در پاسخ به اين سوال «جام جم» كه توجيه اقتصادي اين شبكه چيست، گفت: با همكاري يكي از دانشگاه ها براي اين شبكه طرح كسب و كار كاملي آماده كرديم كه در آن همه جوانب ديده شده است و بعد از تائيد اين طرح اجرايي خواهد شد. وي در توضيح اين كه طرح چگونه مي خواهد هزينه چند ميلياردي خود را جبران كند، گفت: ما شركت هاي كوچك، متوسط و بزرگ را هدايت مي كنيم به سمت يكديگر تا از سرويس هاي يكديگر استفاده كنند و سرمايه گذاري از صفر نباشد. وي ادامه داد: شركتي مثل گوگل كه چند ميليون دلار از BMW مي گيرد تا هر كسي حرف B را تايپ كرد لينك اين شركت به عنوان اولين لينك ظاهر شود ما هم مي توانيم از بازار موجود در داخل استفاده هايي كنيم. با تمام اين تفاسير و با توجه به تجربه اجراي پروژه هاي دولتي كه با عناويني مانند ملي يا سراسري همراه مي شوند معمولاتوجيه اقتصادي طرح ها در دست به دست شدن مبالغي بين دستگاه هاي اجرايي ميسر مي شود و به بيان ساده تر، از جيب به جيب كردن است و نه يك فعاليت اقتصادي مطلوب.
يكي از مواردي كه به عقيده كارشناسان دراين موضوع شبهه وارد مي كند شفاف نبودن حساب و كتاب و زمان بندي فازهاي كار است؛ چراكه در يك طرح اقتصادي اگر اين عوامل شفاف سازي نشود نشانه يك ضعف در برنامه يا اجراست كه به هر ترتيب نشانه عدم توفيق طرح است. باز هم بنا به تجربه پروژه هاي ديگر دولتي در صورت عدم موفقيت پروژه ها با يك تزريق كمك دولتي كار ختم مي شود. نگراني كارشناسان منتقد اين طرح بيشتر به اين دليل است كه شبكه در جايي قرار است فعال شود كه مي تواند به عنوان تهديد استراتژيك به كار رود يا حتي عدم موفقيت يا سوءمديريت و اعمال سليقه هاي مديريتي جهت كار را به سمتي ببرد كه در آينده، هزينه هاي پروژه را چند برابر كند و به دليل زيرساختي بودن اين شبكه ديگر نتوان از آن صرف نظر كرده و هزينه هاي گزاف بر دوش بيت المال و در نهايت مردم تحميل شود. حال شبكه ملي اطلاعات براي ايجاد نقطه اتصال ده ها دستگاه به وجود مي آيد تا خدمات وعده داده شده به واقعيت نزديك تر شود.